به قلم سعید اسماعیلی شهردار خان ببین ( استان گلستان)/ بهبود کیفیت زندگی شهری با حفظ اصالت سیمای شهر

سیما یا منظر شهری به مجموعه ای از سازه ها و نمادهای شهری اطلاق می‌شود که تحت تاثیر ویژگی‌های طبیعی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی یک شهر شکل گرفته و یا می‌گیرند. این سازه ها مختصات و کاربردهای متعددی دارند و طبیعی است که هر چه بیشتر در ساخت، مرمت یا جانمایی آنها ظرایف هنری و مهندسی رعایت شده باشد، سیمای شهر از نظم، هماهنگی و زیبایی بیشتری بهره می‌برد و جلوه خاصی پیدا می‌کند. بنابراین لزوم توجه به زیبایی شناختی و حذف تعارضات ساختمانی و فیزیکی در شهر ها بیش از پیش احساس می‌شود و جا دارد مهندسان شهرسازی و پیمانکاران سازه های خصوصی و دولتی در نهادینه کردن برخی امور که منتج به زیبایی بصری می‌شود، بیشتر بکوشند.

در ضمن به خاطر داشته باشیم منظر شهری صرفا در بردارنده نمای ساختمان‌ها و عناصر قابل رؤیت نیست؛ بلکه نورها، صداها، بوها، آب های روان، انواع عناصر طبیعی و مصنوعی شامل آب نماها، نقاشی ها، تندیس ها و سردیس ها، فضای های سبز، تابلوهای شهری، نمادهای مختلف، مجسمه ها، تابلوی شهری و حتی نیمکت های شهری را در بر گرفته و شامل تمام آن چیزهائی است که توسط حواس انسان قابل درک است.

 بی تردید ارتقای سطح مولفه‌های آسایش بصری و پرهیز از اغتشاشات دیداری تاثیر متقابل و دوسویه‌ای را بر منظر شهری گذاشته و کاهش این ناهمگونی و اغتشاشات بصری محیط باعث نشاط اجتماعی شهروندان می‌شود. آسایش بصری از عواملی است که مجموعه مدیریت شهری در ایجاد سیما و منظر شهری مناسب می‌بایستی به آن توجه نماید و در این بین لزوم هماهنگی دستگاه های متعددی احساس می‌شود و این موضوع یکی از دغدغه‌های اصلی مدیریت شهری محسوب می‌شود.

وظایف شهرداری ها در مدیریت نمای شهری

در نظام مدیریت و برنامه‌ریزی شهری ایران، شهرداری مسئول مستقیم نظارت، کنترل و هدایت توسعه فضایی شهرها در چارچوب قانون و در راستای اهداف و راهبردهای طرح‌های توسعه شهری(جامع، تفصیلی و هادی) است و نقش مهمی در انتظام و ساماندهی فضایی شهرها بر عهده دارد. در این بین اهمیت تحقق و پایداری نظام مدیریت سیما و منظر شهری به منظور ایجاد نظم و توازن در فضاهای شهری حایز اهمیت ویژه‌ای است. عدم تحقق این مهم، موجب عدم انتظام سلسله مراتب فعالیت و خدمات و سرانجام عدم سازمان یابی فضایی درون شهرها می‌گردد.

در ماده (۵۵) قانون شهرداری مسئولیت شهرداری‌ها در حوزه بهداشت شهری، مدیریت زیست محیطی و ساخت و سازهای شهری وظایف حاکمیتی و نظارتی شهرداری‌ها به عنوان یکی از نهادهای مسئول در حوزه مدیریت شهری تعیین و مشخص شده است، که عدم رعایت هر یک توسط شهروندان و یا عدم نظارت بر انجام آنها توسط شهرداری‌ها بر زیبایی فضاها و سیمای شهر اثر نامطلوب خواهد داشت. در حوزه بهداشت عمومی وظیفه شهرداری در زمینه جمع‌آوری و رفت و روب معابر کاملا مشخص و تعریف شده است، زیرا عدم تنظیف معابر نازیبایی شهری را به دنبال خواهد داشت.

اما ذکر این نکته ضروری است که داشتن شهری زیبا با ساختاری منسجم و یک دست، نیازمند همکاری و هماهنگی مردم نیز هست و سپردن تولیت این امر تنها به شهرداری فاقد ضمانت اجرایی است. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، نمای خارجی ساختمان ها توسط شهرداری ها تائید می‌شود و افراد مجاز نیستند که هر نوع ساختار یا مصالحی را در نمای خارجی خود به کار ببرند. در این کشور ها افراد تا سه بار می‌توانند طرح نمای خارجی ساختمان در حال ساخت را به شهرداری ارائه داده و مجوز دریافت کنند. در صورتی که هر سه بار این طرح مورد تائید شهرداری قرار نگیرد، مالک ملزم به اجرای طرح پیشنهادی شهرداری است!

البته این داستان تنها مربوط به نمای خارجی نیست و ارتفاع و برخی موارد فنی دیگر نیز در خصوص ساختمان های یک خیابان باید هماهنگ با موازین شهرداری باشد تا از ساخت و ساز های سینوسی جلوگیری شود.

در مجموع شهرداری‌ها به عنوان نهاد محلی و مجری توسعه شهری در کشور، به موجب قوانین مربوطه موجود مکلفند از اغتشاشات بصری، درهم ریختگی فضاهای شهری از خیابان‌ها و کوچه‌ها گرفته تا مبادی ورودی شهرها، از محدوده شهر گرفته تا حریم شهر، از نمای ساختمان‌های شهری گرفته تا تامین فضای سبز شهری، تدابیر خاصی اتخاذ نمایند. این تدابیر شامل نظارت بر ساخت و ساز و جلوگیری از هرج و مرج بصری، جلوگیری از مخاطرات و تبعات حاصل از بلایای طبیعی، رفع خطر از بناها و دیوارهای شکسته واقع در معابر شهری، جلوگیری از گذاشتن هر نوع شیئی خارجی در بالکن‌ها و ایوان‌های مشرف به معابر عمومی شهری و ... می‌شوند. متاسفانه در طول سال های اخیر بی ملاحظگی برخی از شهروندان به یک عادت تبدیل شده است که مقابله با آنها نیز نیاز به کار فرهنگی طولانی و بودجه و امکانات گسترده دارد. مثلاً برخی افراد ساخت و ساز را طی یک فرآیند ده ساله یا بیشتر انجام می‌دهند و در این یک دهه هر مقدار مصالح که خواستند تا هر زمان در مقابل ملک خود دپو می‌کنند!

با این حال افزایش ساخت و ساز در سال های اخیر و نبود مدیریت یکپارچه توسعه شهری را می‌توان اولین عامل ناهماهنگی و بروز اغتششات بصری و فیزیکی دانست. هر چند وجود قوانین و مقررات متناقض که در خصوص موضوعات خاص و تامین برخی نیازهای عمومی و یا خاص تدوین و تصویب شده‌اند که باعث محدودیت در وظایف اجرایی شهرداری‌ها در خصوص نما و منظر شهری می‌باشند. به طوری که ابزار تشویقی شهرداری‌ها برای حذف بناهای قدیمی که بر منظر شهری اثر نامطلوب می‌گذارد و باعث نازیبایی فضاهای شهری می‌شود، تحت تاثیر قرار داده است.

دیگر عامل در بروز ناهنجاری های بصری را می‌توان عدم آگاهی متخصصین از نیازهای اجرایی مدیریت شهری در طراحی بناها و مبلمان شهری متناسب دانست. نگرش کالبدی و حتی اقتصادی معماران و طراحان شهری به مسایل شهری، فارغ از تعریف فضاهای اختصاصی متناسب با نیازهای فرهنگی جوامع ایرانی باعث شده تا در مقاطعی فقط یک مصالح خاص نظیر نمای رومی در همه ساختمان ها استفاده شود.

هر چند در سال های اخیر تلاش های گسترده ای برای کاهش تعارضات ساختمانی و ایجاد نظم بصری در سطح شهر ها صورت گرفته است اما کافی نبوده و در مجموع همچنان بر لزوم استفاده از خرد جمعی، به کارگیری تجارب کارشناسان و اقدامات انجام شده در شهر های بزرگ، الگوبرداری از شهرهای موفق دنیا، فرهنگ سازی و توجیه افراد در خصوص اهمیت مبلمان شهری، برخورد جدی و غیر نمایشی با بر هم زنندگان نظم و نمای بصری شهر و ... تاکید می‌شود و کارشناسان معتقدند نبود مدیریت یکپارچه توسعه شهری اولین خلاء ساختاری است که در گام اول باید برای طراحی آن تلاش کرد.

حذف قوانین و مقررات متناقض که باعث محدودیت در وظایف اجرایی شهرداری‌ها می‌شوند نیز در گام دوم باید به مرحله اجرا در بیاید و در نهایت آگاهی بخشی و همراهی مردم در پرهیز از برهم زدن نمای شهری، نوشتن شعار های تبلیغاتی، عدم مرمت یا تعمیر ساختمان های متروکه، رها سازی ساختمان های نیمه کاره، عدم شستشوی در یا کرکره مغازه ها و ... که در نهایت به حفظ ساختار شهری و ایجاد زیبایی بصری منجر می‌شود.

سعید اسماعیلی شهردار خان ببین (استان گلستان)

کارشناس ارشد مدیریت شهری