خود درمانی آفت بزرگ نظام سلامت! به قلم وحید حاج سعیدی

با توسعه فن آوری اطلاعات و دسترسی مردم به اطلاعات علمی به ویژه اطلاعات پزشکی از یک و بالا رفته هزینه ویزیت پزشکان و ...، انتخاب پروسیجر یا شیوه درمانی به صورت خودسرانه و به تبع آن تجویز و مصرف انواع داروها افزایش چشمگیری پیدا کرده است. در این رویکرد مردم بدون اینکه از عوارض دارویی یا تداخلات دارویی اطلاعات داشته باشند، با بروز کوچکترین عارضه اقدام به خودردمانی کرده و انواع و اقسام دارو ها را مصرف می‌کنند. تا جایی که از این لحاظ در دنیا در رنکینگ نخست قرار داریم و ایرانیان سه برابر مردم سایر کشور ها قرص و دارو مصرف می‌کنند.

در واقع دنیای اطلاعات که در فضای مجازی به راحتی در دسترس هستند به عنوان یک فرصت محسوب می‌شوند در کشور ما به یک تهدید تبدیل شده است و استفاده نا صحیح از این فرصت مشکلات فراوانی را برای مردم به وجود آورده است و خوددرمانی باعث تحمیل هزینه و و فشار کاری به دولت در خصوص درمان مجدد این افراد می‌گردد.   

بر اساس علم پزشکی، خوددرمانی به فرآیندی گفته می‌شود که فرد بدون توصیه پزشک و بی‌آن که اطلاعات اولیه از بیماری‌اش داشته باشد اقدام به مصرف انواع داروها ‌کند در حالی‌ که خود مراقبتی نوعی مهارت زندگی و شناسایی و پیشگیری از بروز عواملی است که سلامت را به خطر می‌اندازند. متاسفانه هنوز بسیاری از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند دکتر خودشان باشند و هزینه‌ای بابت سلامتی پرداخت نکنند. حتی گاهی این موضوع به تجویز دارو به دیگران هم منتهی می‌شود در حالی که پیشگیری و توصیه برای انجام چکاپ‌های دوره‌ای و منظم و جدی گرفتن خود مراقبتی معمولا بحث مورد علاقه افراد در دورهمی‌های خانوادگی و دوستانه نیست.

در سال های خود درمانی به یکی از چالش های اساسی وزارت بهداشت بدل شده چرا که در کشور تقریباً همه خانواده ها به طور روزانه مصرف کننده دارو هستند! جالب تر اینکه ایرانی ها 10 تا ۵۱ درصد مجموع داروهای کشور را بدون مشورت با پزشک و خودسرانه مصرف می‌کنند.این در حالی است که میزان مصرف خودسرانه دارو در دیگر کشورهای جهان تنها ۲ تا ۳ درصد است. مسکن ها، قطره های چشمی و آنتی بیوتیک ها به ترتیب بیشترین میزان مصرف خودسرانه را به خود اختصاص می‌دهند.

به گواهی آمار ۱۰ درصد افرادی که به مصرف خودسرانه و غیرمنطقی دارو می‌پردازند عوارض شدید دارویی را تجربه می‌کنند و پوست، تنفس و قلب آنها دچار مشکل می‌شود لازم است بدانید مطالعات جدید نشان می‌دهد که مصرف زیاد استامینوفن (که یکی از رکوردداران مصرف بی رویه دارو در کشور ما نیز هست) ؛ همچنین داروهایی که برای درمان سرماخوردگی و قرص و اسپری هایی که جهت رفع گرفتگی بینی استفاده می‌شود را می‌توان به عنوان علل تاثیر گذار بروز ایست قلبی نام برد.

هر چند بیشتر افرادی که خودسرانه دارو مصرف می‌کنند، آگاهی اولیه‌ای از داروی مصرفی دارند ولی این آگاهی به حدی نیست که به استفاده صحیح از دارو و پیشگیری از تداخلات دارویی و نیز عوارض نامطلوب آن منجر شود. به عنوان مثال برخی داروها اثر یکدیگر را خنثی کرده و گاهی ضد هم عمل می‌کنند. مثلا در فردی که به بیماری فشار خون بالا و بیماری ریوی مبتلاست، مصرف داروی کاهش‌دهنده فشار خون، بیماری ریوی را تشدید می‌کند. همچنین داروهای کورتونی که برای درمان بیماری مزمن انسدادی ریوی تجویز می‌شود، قند خون را افزایش می‌دهد و برای دیابتی‌های مبتلا به این بیماری مضر است. همچنین عملکرد دارو در بدن افراد مختلف متفاوت است و دارو برای هر فردی باید به طور اختصاصی تجویز ‌شود. بنابراین هرگز داروی خود را با کسی شریک نشوید و از داروی افراد دیگر استفاده نکنید چون ممکن است عوارض مرگباری داشته باشد. البته این همه داستان نیست و استفاده از داروهای تاریخ مصرف گذشته، داروهای تقلبی و داروهایی که در ماهواره و صفحات مجازی تبلیغ می‌شوند از دیگر خطرات استفاده خودسرانه از دارو است.

برنامه ریزی، آموزش، بالا بردن آگاهی مردم در خصوص عوارض دارویی از طریق رسانه ملی و حتی بیلبوردهای تبلیغاتی، آموزش در مدارس و ... می‌تواند در کاهش خوددرمانی در افراد جامعه تاثیر گذار باشد. امید با بالا رفتن آگاهی مردم در خصوص راه های خود مراقبتی راه بر خود درمانی بسته شود و فرهنگ استفاده بهینه و مناسب از دارو در بین مردم نهادینه شود.