ضرورت کیفی سازی دوره های ضمن خدمت فرهنگیان

در اکثر کشور های پیشرفته دنیا، نگاه به مقوله «آموزش مداوم و در حین خدمت»کارکنان، یک نگاه اصولی و منطقی است و دیدگاه همایشی و فانتزی در این رویکرد جدی و رسمی جایگاهی ندارد. اینگونه آموزش ها که از آن به (In Service Training) یا همان «آموزش ضمن خدمت» یاد می‌شود در ارتقای بهره وری و آموزش تکنیک های جدید مهارتی در انجام رسالت محوله به افراد، نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند و بسیاری از سازمان ها و نهاد ها، بخشی از بودجه خود را به انجام این مهم اختصاص می‌دهند.

دوره های ضمن خدمت

در تعریف «آموزش ضمن خدمت» دیدگاه های متفاوتی وجود دارد ولی یکی از تعاریف معتبر آن عبارت است از : « بهبود سیستماتیک و مستمر مستخدمین از نظر دانش ها، مهارت ها و رفتارها که به رفاه آنها و سازمان محل خدمتشان کمک می‌کند. در حقیقت هدف از آموزش ضمن خدمت ایجاد توانایی بیشتر تولید و افزایش کارآیی در شغل فعلی و کسب شرایط بهتری برای احراز مقامات بالاتر است.» (جان. اف. می‌۱۹۶۸ )

در تعریفی دیگر ؛ آموزش ضمن خدمت « کوشش نظام دار به منظور هماهنگ کردن آرزوها و علایق و نیازهای آنی افراد با نیازهای آتی سازمان در قالب کارهایی که از افراد انتظار می‌رود، ذکر شده است.» ( پی یر و گاتر ۱۹۸۳ )

از برآیند تعاریف مختلف آموزش ضمن خدمت چنین بر می‌آید که مبنای اصلی این گونه آموزش ها، در همه سازمان ها و نهاد های دولتی و غیر دولتی، افزایش توان مهارتی و فنی و بالا بردن کارآیی کارکنان و ایجاد شرایط مطلوب در برقراری ارتباط با محیط و در نهایت بالارفتن رفتن بهره وری است.

در برگزاری دوره های ضمن خدمت، مزایای دیگری نیز متصور است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1) افزایش کار آئی و اثر بخشی کارکنان در انجام امور محوله و تدریس

۲ ) ارتقاء سطح کیفی منابع انسانی از طریق افزایش سطح دانش و مهارت های فنی

۳ ) توسعه آگاهی های عمومی کارکنان به منظور افزایش کیفیت ارائه خدمات

۴ ) آماده سازی بستر مناسب جهت کارمندان به منظور ارتقاء به رده های شغلی بالاتر

5) جلوگیری از فرسودگی شغلی

۶ ) رشد و توسعه اخلاقیات و بهبود روابط انسانی کارکنان در تعامل با دیگران

7) ایجاد زمینه برای انجام مطالعه و آشنایی با علوم جدید

8) آشنایی با علم روز دنیا و تسلط بر تجهیزات و امکانات جدید

البته مزایای این دوره ها به همین چند نکته اشاره شده خلاصه نمی‌شود و مزایای سازمانی و فردی بیشتری در این رویکرد دور اندیشانه نهفته است.

ضمن خدمت در ایران

در کشور ما نیز ادارات و نهاد های مختلف، با برگزاری دوره های مختلف و بهره گیری از تجارب اساتید مجرب، سعی در بالا بردن توان فنی و مهارتی کارکنان خود دارند و تلاش می‌کنند تا علاوه بر بالا بردن بهره وری در ادارات، مانع از فرسودگی شغلی کارکنان خود شوند.

از سوی دیگر شرکت در این کلاس ها و دوره ها، علی الخصوص برای کارمندانی که سالها در پست مورد تصدی فعالیت داشته اند، به دلایل مختلف و گرفتاری های روزمره کمی دشوار است. فلذا مسئولین ادارات و نهاد ها سعی می‌کنند با اعمال سیاست های تشویقی، کارکنان را به شرکت در این دوره ها ترغیب کنند. برخورداری از مزایای یک مدرک تحصیلی بالاتر ( گواهی نوع دوم )، اعطای حق ماموریت، افزایش حقوق بعد از گذراندن تعداد ساعات مشخص، اعطای گروه تشویقی، ارتقاء درجه و رتبه، تغییر پست سازمانی به درجات بالاتر، دادن امتیاز در جابجایی ها، سازماندهی ها و ... برخی از مفاد بسته های تشویقی ادارات در متقاعد ساختن کارکنان جهت شرکت در کلاس های ضمن خدمت می‌باشند.

«آموزش ضمن خدمت» در آموزش و پرورش

در وزارتخانه آموزش و پرورش نیز تشکیلات عریض و طویلی با عنوان مدیریت منابع انسانی وجود دارد که بخشی از وظایف این مدیریت، آموزش فرهنگیان در قالب برگزاری «دوره های ضمن خدمت» است. کسانی که در این نهاد به خدمت اشتغال دارند نیک به خاطر دارند که تا همین چند سال قبل هم «آموزش ضمن خدمت» در آموزش و پرورش دارای وجهه و جایگاه خاصی بود و استفاده از اساتید مجرب و با سابقه، اعطای گروه و پاداش به شرکت کنندگان و برخی مزایای جانبی دیگر باعث می‌شد، تقریباً اکثر فرهنگیان در دوره های مزبور شرکت کنند. اما در سال های اخیر به دلیل کمبود بودجه نه تنها از اساتید مجرب و گروه های تشویقی و مزایای مالی، خبری نیست، بلکه از میزان برگزاری این کلاس ها نیز به شدت کاسته شده است. در واقع این طرح نیز همانند بسیاری از طرح های دیگر در آموزش و پرورش، زیر چرخ های کمبود بودجه، در حال خرد شدن و نابودی است.

در حال حاضر این دوره ها اکثراً توسط فرهنگیانی که دارای مدارک تحصیلی بالاتری هستند برگزار می‌شود و به همین دلیل معمولاً با استقبال کم شرکت کنندگان مواجه می‌شود. در بسیاری موارد هم اعلام می‌شود ما به التفاوت هزینه به کارگیری استاد مجرب به عهده خود فرهنگیان است که بالتبع از کارآیی و اهداف از پیش تعیین شده این طرح می‌کاهد!

به عبارت دیگر می‌توان گفت در سال های اخیر این دوره ها در آموزش و پرورش، به منظور خالی نبودن عریضه و با رویکرد «باری به هر جهت» برگزار می‌شوند و خبری از ارتقاء کیفیت آموزش در فرهنگیان، آموزش شیوه های نوین تدریس، تلاش در جهت جلوگیری از فرسودگی شغلی، آشنایی با نظریات جدید آموزشی و ... نیست! تنها چیزی که در سال های اخیر پررنگ تر و جدی تر از سال های گذشته پیگیری می‌شود انجام حضور و غیاب است که بدون شک اگر کلاس با کیفیت آموزشی بالا و اساتید مجرب و کار آزموده برگزار شود، قطع به یقین نیازی به انجام حضور و غیاب نخواهد بود!

سخن پایانی

هر چند این واقعیت تلخ که بیش از 90 یا 95 درصد بودجه آموزش و پرورش صرف امور جاری و حقوق کارکنان این نهاد می‌شود، سالهاست سایه سیاه خود را بر آموزش و جایگاه آن در کشور، دیکته کرده است ولی جا دارد مسئولان آموزش و پرورش نسبت به برگزاری دوره های ضمن خدمت، حساسیت بیشتری از خود نشان دهند. اجرای برخی طرح های موازی و غیر ضروری نظیر جابجا کردن پایه ها، حذف و اضافه کردن برخی دورس، اجرای نیم بند برخی طرح ها ] علی الخصوص در شهرستان ها[، کلنگ زنی پروژه های جدید با وجود پروژه های نیمه کاره قبلی و ... بخشی از اموری هستند که علاوه بر صرف بودجه ناچیز آموزش و پرورش، برگزاری منسجم و اجرای هدفمند طرح هایی نظیر دوره های ضمن خدمت را نیز کمرنگ می‌کند. امید است مسئولین وزارتخانه آموزش و پرورش، با نگاه ویژه نسبت به برگزاری دوره های ضمن خدمت، ارزش و اعتبار گذشته را به این رویکرد مهم آموزشی برگردانند و راه را برای داشتن آموزشی پرورشی پویا و رو به جلو هموار سازنند.