۹ اثر معتبر و موثق‌ که باید درباره‌ی کودتای ۲۸ مرداد خواند/ کودتای کتابهای تاریخی در بهارستان!

کودتای 28 مرداد 1332 حاصل چندین ماه کار مشترک سازمان‌های جاسوسی امریکایی و انگلیسی بود که با هماهنگی نیروهای داخلی علیه دولت مصدق طرح‌ریزی و اجرا شد. اما طبق شواهد تاریخی اقدام اولیه برای کودتا در تاریخ 25 مرداد 1332 صورت گرفت که به ناکامی دربار و فرار محمدرضا پهلوی به بغداد منجر شد.

ماجرای کودتا مفصل است و بسیاری از نام های مطرح در کودتا امروز سالهاست که روی در نقاب خاک کشیده اند اما میدان بهارستان که با این کودتا عجین است، همچنان زنده و پا برجاست. پس‌ از اعلام‌ شکست‌ کودتا فراکسیون‌ نهضت‌ ملی‌ و سایر احزاب‌ هوادار مصدق، عصر روز 25 مرداد در میدان‌ بهارستان‌، تظاهراتی‌ برپا کردند.در این‌ تظاهرات‌ آقای‌ دکتر فاطمی‌ وزیر امور خارجه‌ و دکتر شایگان‌ سخنرانی‌ کردند. دکتر فاطمی‌ در نطق‌ خود، شاه‌ را به‌ شدت‌ مورد حمله‌ قرار داد و گفت‌: «فرزند آن‌ پدری‌ که‌ قرار داد 1933 را به‌ 60 سال‌ تمدید کرد، علیه‌ نهضت‌ ملی‌ قیام‌ نمود... دربار پهلوی‌ روی‌ جنایات‌ ملکفاروق را سفید کرد... روزی‌ که‌ صدای‌ رادیو تهران‌ بلند شد و گفت‌ نقش‌ کودتاچیان‌ نقش‌ برآب ‌شد، وی‌ راه‌ اولین‌ سفارتی‌ را که‌ انگلستان‌ در خارج‌ از ایران‌ دارد در پیش‌ گرفت‌... دربار پهلوی ‌آن‌ چنان‌ منقرض‌ شد که‌ جز اراده خدا اراده‌ دیگری‌ نمی‌توانست‌، بدون‌ اینکه‌ خون‌ از دماغ ‌کسی‌ بریزد، این‌ کابوس‌ مرگ‌ نابود شد...».

امروز نزدیک به هفتاد سال از روز ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ می‌گذرد. روزی که دولت ملی دکتر محمد مصدق با دخالت و برنامه‌ریزی دول بریتانیا و ایالات متحده و عوامل داخلی‌شان سرنگون شد. از آن زمان تاکنون انبوهی از مقالات، گزارش‌ها، خاطرات، گفت‌و‌گوها، رساله‌ها و کتب درباره‌ی علل و چرایی وقوع کودتا، نقش و میزان دخالت دول خارجی، تاثیر نیروهای داخلی، ضعف دولت در مهار تورم، مشکلات اقتصادی و نارضایتی‌ها، حاضر نشدن مردم در خیابان برای دفاع از دولت پس از وقوع کودتا و … منتشر شده و در پیشخان کتاب‌فروشی‌ها قرار گرفته است. اما چیزی که وقت و انرژی اهل مطالعه و علاقه‌مندان به تاریخ را در طول دهه‌ها مصروف خود کرده، یافتن منابع معتبر و موثق درباره‌ی این رویداد است که به راستی یکی از مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین روزهای تاریخ معاصر کشور به شمار می‌آید.

در این نوشته سعی شده تا از مطالب حسین صرافی از نویسندگان و مترجمان بنام کشور یادداشتی در خصوص معرفی کتب مهم این رویداد گرد آوری شود.

شاید همدستی و کودتای کتابهای تاریخی موثق و معتبر در خصوص این کودتا در بهارستان بتواند، زوایای پنهان این حادثه تاریخی را برای جستجوگران روشنایی هویدا سازد.

کودتای ایرانی

شش مقاله مارک گازیوروسکی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تولن آمریکا که در سه دهه‌ی گذشته پژوهش‌ درباره‌ی دخالت‌های آمریکا در ایران به دغدغه‌ی اصلی‌اش تبدیل شده، کتاب «کودتای ایرانی» را شکل داده‌اند.

کودتا

«کودتا» اثر یرواند آبراهامیان کتابی است که درباره‌ی کودتای سال ۱۳۳۲ که طی آن دولت دکتر مصدق سرنگون شد و حکومت محمدرضا پهلوی شکل استبدادی به خود گرفت.

تراژدی تنهایی

این کتاب اثر کریستوفر دو بلگ، زندگی‌نامه‌ی سیاسی محمد مصدق است. نویسنده‌ی کتاب که انگلیسی مردی است که با بانویی ایرانی وصلت کرده، پس از مدتی دریافت که بسیاری از ایرانی‌ها شخصیت اصلی کتاب را یکی از مهم‌ترین نمادهای سرزمین‌شان می‌دانند. او که از بریتانیا متنفر بود، در همه‌ی زندگی تلاش کرد تا دخالت‌های دولت این کشور در امور ایران را افشاء کند.

مردم در سیاست ایران؛

یرواند آبراهامیان نوسینده کتاب در کتابش درباره‌ی سرخوردگیِ جمعی مردمی، بنیان‌گذارانِ فرقه‌ی دموکراتِ آذربایجان، حزبِ توده، و رو آوردن‌شان به مبارزه‌ی خودبنیاد و پنجمین مقاله که متن ویراسته‌ی یک سخنرانی دانشگاهی است، گزارشی از فراز و فرودهای جنبش کارگری ایران در مقطعی کوتاه از تاریخِ ایران مدرن می‌دهد که آدم‌های خیابان در آن جنبش توانستند بسیاری از خواسته‌های‌شان را به حاکمان تحمیل کنند.

بحران دموکراسی در ایران ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲

فخر ایلدین عظیمی نویسنده کتاب معتقد است هدف اصلی از انتشار این کتاب، شرح و توضیح مجموعه عوامل پیچیده‌ای از جمله مفاد و محدودیت‌های ناشی از قانون اساسی است که طی سال‌های فاصل بین پایان حکومت رضاشاه در شهریور ۱۳۲۰ و سقوط مصدق در مرداد ۱۳۳۲ مانع از پیدایش و تکامل حکومت پارلمانی پایدار در ایران شد.

کارنامه مصدق

ارسلان پوریا از اعضای پیشین حزب توده ایران و معاون نادر شرمینی در سازمان جوانان توده بود که پس از کودتای ٢٨ مرداد ١٣٣٢ به زندان افتاد. این کتاب حاصل پژوهش‌ها و تجربه‌های شخصی وی از دوران نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق و نقش حزب توده ایران در آن دوران است.

درس ۲۸ مرداد

کتاب «درس ۲۸ مرداد» از لحاظ نهضت ملی ایران و از لحاظ رهبران خائن حزب توده به قلم خلیل ملکی، سعی و تلاشی است از سوی رهبر یکی از مهم‌ترین نیروهای هوادار نهضت ملی – حزب زحمتکشان ملت ایران (نیروی سوم) -در ارزیابی کودتای ۲۸ مرداد.

همه مردان شاه

بر خلاف کتب تاریخی، روایت این کتاب به قلم استیون کنزر نه از ابتدای ماجرا که از نیمه و اوج ماجرا، یعنی نیمه‌شب ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ آغاز می‌شود. در این شب کاروانی مسلح به فرماندهی سرهنگ نصیری (که در سال‌های بعد به ریاست ساواک منصوب شد) برای دستگیری تیمسار ریاحی رئیس ستاد ارتش و دکتر مصدق به سمت تهران روانه می‌شوند، اما با لو رفتن نقشه دستگیر می‌شوند و کودتا در نطفه خفه می‌شود تا آن‌که سه روز بعد کودتا با مداخله‌ی گسترده‌ی عوامل انگلیس، آمریکا، درباریان، روحانیون و… به بار می‌نشیند. در میانه این سه روز، نویسنده تاریخ و عوامل موثر در بروز کودتا را معرفی می‌ کند

کودتاهای ایران

این کتاب پژوهشی است از سهراب یزدانی که در آن چهار کودتای مهم تاریخ معاصر را بررسی کرده و کوشیده تا شباهت‌ها و تفاوت‌های آن‌ها را در کنار عملکرد نیروهای سیاسی درگیر در هر یک از این رویدادها بررسی کند.

نویسنده در «کودتاهای ایران» توجه خود را به نیروهای کودتاچی معطوف کرده که به دلیل مداخله‌ی غیرقانونی در سیاست و استفاده از زور، از آن‌ها به نیکی یاد نمی‌شود.

اثر سهراب یزدانی علاوه بر کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ و بیست و هشت مرداد ۱۳۳۲ دو کودتا در دوره‌ی مشروطه را نیز تجزیه و تحلیل می‌کند. مولف تلاش کرده چارچوب نظری واحدی برای ارزیابی ویژگی‌های کودتاهای ایرانی بسازد و از آن برای نشان دادن این موضوع استفاده کند که این رویدادها محصول درگیری سیاسی عظیم بین بازیگران صحنه‌ی سیاست در ایران است که عوامل بیگانه نیز در آن نقش دارند.