بررسی عوامل موثر بر تاخیر در ازدواج یا تجرد قطعی در جوانان

وحید حاج سعیدی در یادداشتی نوشت: «افزایش خطر تجرد قطعی در زنان ایرانی»، «46 درصد آقایان و 48 درصد خانم‌های در سن ازدواج کشور هرگز ازدواج نکرده‌اند.»، «۹۸۰ هزار دختر بالای ۳۰ سال در آستانه تجرد قطعي»، « افزایش سن ازدواج به 35 سالگی»، «23 میلیون جوان در کشور در آستانه سن ازدواج قرار دارند»، «تهران رکورددار خانه ها مجردی»  و ...

آمار ها و اخبار هایی از این دست در طول سال های اخیر، زنگ خطری جدی را در زمینه تغییر ماهیت ازدواج و دیدگاه نسل جدید نسبت به مقوله زناشویی و تشکیل خانواده، به صدا در آورده اند. هر چند دلایل بسیاری در خصوص افزایش این دست آمار ها متصور است و کارشناسان حوزه ازدواج و سلامت روانی، نظرات مختلفی را در این خصوص بیان می‌دارند، ولی مطلبی که همه کارشناسان متفق القول بر آن اتفاق نظر دارند، تبعات و اثرات منفی «تجرد»، «ازدواج دیر هنگام» و «ازدواج هراسی» در جامعه است که گاهی اوقات جبران مافات با صرف هزینه های هنگفت نیز میسر نخواهد بود. با وجود اینکه تبعات و اثرات گسترش این ناهنجاری اجتماعی به سان سایر ناهنجاری ها نظیر اعتیاد، فساد اخلاقی، نزاع و درگیری،  کاملاً  آشکار و عیان نیست ولی ذکر این نکته ضروری است که زوایای نهان تبعات این ماجرا به مراتب مخرب تر و خطرناک تر از سایر ناهنجاری ها است. سرخوردگی و احساس پوچی، نا امیدی و احساس یاس، افسردگی و از بین رفتن نشاط، افزایش اضطراب و نگرانی خصوصاً در دختران، احساس بلاتکلیفی، از دست رفتن طراوت و زیبایی دوران جوانی، احتمال گرایش به تجرد قطعی، احتمال افزایش ناهنجاری های جنسی و اخلاقی، گرایش به مصرف دخانیات و مواد مخدر با نیت پر کردن خلاء های عاطفی و بروزسایر برخی حوادث ناگوار دیگر از تبعات بالا رفتن سن ازدواج در جامعه محسوب می‌شوند.

نقش ازدواج در تعاملات اجتماعی

بی هیچ تردید ازدواج یکی از مهم ترین، اساسی ترین و کارآمد ترین تعاملات بشری در جوامع انسانی محسوب می‌شود. ازدواج را می‌توان سر منشا بسیاری از تحولات اجتماعی نظیر ازدیاد نسل، خلق خانواده، حمایت مادی و معنوی از همنوع، تکامل فردی و اجتماعی و ... قلمداد کرد. ارتباط جسمانی، تخالف جنسی، پایایی و قرارداد اجتماعی، چهار خصلت اساسی ازدواج محسوب می‌شوند که هر کدام از این موارد نقشی سازنده و اثر گذار در تعاملات جوامع انسانی ایفا می‌کنند. شاید ازدواج را بتوان یکی از مهم ترین فصول کتاب زندگی هر انسان نامید که می‌تواند در آینده فرد تاثیر جدی و اثر گذاری بگذارد. علی رغم تفاوت های ظاهری در بین ملل و اقوام، مقوله ازدواج و تشکیل خانواده در همه ادیان و فرهنگ ها امری طبیعی و رایج تلقی می‌شود و فصل مشترک همه فرهنگ و اقوام به شمار می‌رود. در واقع بنیان جامعه بر اساس موقعیت و ساختار خانواده ها قوام و دوام می‌یابد و اگر خانواده ها دارای ساختار بی عیب و محکمی باشند، بدون شک گرایش جامعه نیز به سمت هنجاری ها و تبری از ناهنجاری ها خواهد بود. اولین گام در تشکیل خانواده نیز ازدواج است. خانواده یکی از نهادهای اجتماعی است که به لحاظ تأثیرگذاری بر اعضای خود و نیز سطوح مختلف جامعه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این نهاد دارای کارکردهای متعددی چون تولید نسل، اجتماعی‌کردن کودکان و حمایت‌های مادی و معنوی از اعضاست. چنانچه این گام در زمان مناسب و به شکل صحیح و سنجیده برداشته شود خانواده‌های معطوف به این قبیل ازدواج‌ها پویا تر، سالم‌تر، مستحکم‌تر و در نتیجه جامعه مشتمل بر این‌گونه خانواده‌ها نیز دارای انسجام و همبستگی بیشتر و نظم اجتماعی مطلوب خواهد بود. ازدواج همچنین در تکامل شخصیت فردی و اجتماعی افراد، مسئولیت‌پذیری، بهداشت روانی و کاهش رفتارهای مخرب اجتماعی نقش بسزایی دارد.

تغییر سبک ازدواج

با وجود کارکرد های مثبت ازدواج و تاثیرات مثبت این رویکرد فرهنگی در جامعه، مقوله ازدواج در طول سال های اخیر  به یکی از چالشی ترین و بحث برانگیزترین موضوعات اجتماعی جامعه تبدیل شده است که این رویه با کارکرد های مثبت ازدواج در تضاد است. تغییر سبک ازدواج، شیوه های نوین خواستگاری و نحوه انتخاب همسر، تغییر ماهیت و ساختار مهریه، افزایش وحشتناک آمار طلاق، ظهور پدید هایی نظیر خواستگاری در کافی شاپ، ازدواج سفید، جشن طلاق، طلاق عاطفی و ... از جمله مسائلی هستند که در حال آسیب رساندن جدی به مقوله ازدواج هستند تا جایی که نسل جوان به مقوله ازدواج به عنوان یک وظیفه یا فریضه نگاه نمی‌کند و  حواشی این رویکرد پررنگ تر از متن شده اند.

یکی دیگر از مواردی که نگرانی کارشناسان این حوزه را برانگیخته است، بالا رفتن سن ازدواج در بین جوانان است. سن ازدواج به سنی اطلاق می‌شود که در آن افراد وارد زندگی زناشویی می‌شوند. براساس آمارهای موجود سن ازدواج بین سال های 1345 الی 1381 با افزایش تدریجی همراه بوده است و  این افزایش در یک دو دهه اخیر شتاب فراوانی داشته است.

دلایل افزایش سن ازدواج

دلایل بی شماری در خصوص افزایش سن ازدواج و به تبع آن کاهش ثبت ازدواج در جامعه متصور است که به برخی از آنها در این مقال اشاره می‌شود:

الف) دوستی ها و ارتباطات کانالیزه نشده دختران و پسران

یکی از دلایل بروز آمار سینوسی افزایش سن ازدواج و کاهش ثبت ازدواج را می‌توان دوستی های قبل از ازدواج و ارضای روحی، روانی و جنسی دختران و پسران جوان دانست. متاسفانه در جامعه کنونی به دلیل وجود امکانات ارتباطی گسترده، این روابط  انواع مختلفی به خود گرفته است که عمدتاً قابل پیگیری و کنترل از سوی خانواده نیز نیستند. امکان برقراری تماس صوتی، نوشتاری و حتی تصویری، بخشی از پازل ارتباطی نوین در جامعه مدرن امروز محسوب می‌شوند. هر چند برخی ژست های شبه روشنفکرانه مبنی بر ضرورت شناخت متقابل دختر و پسر قبل از ازدواج در بروز این ارتباطات بی تاثیر نیستند، ولی مجاز شمردن این روابط در برخی فیلم ها و سریال های ماهواره ای بیشترین تاثیر را در گسترش این فرهنگ  داشته اند. دردمندانه اکثر این روابط و ارتباطات کنترل نشده و دارای اهداف خاص ( به ویژه از سوی پسران) معمولاً منجر به ازدواج نمی‌شوند و مطرح ساختن ضرورت شناخت بیشتر بهانه یا  سرپوشی برای ساختن این ارتباط شکننده و خطرناک (به ویژه برای دختران) است. وجود این دست ارتباطات گسترده در بین سلبریتی ها نیز بر محبوبیت این روابط افزوده است و متاسفانه به نوعی مهر اصالت کالا تبدیل شده است!

ب) بیکاری یا نداشتن شغل مناسب

نداشتن منبع یا درآمد شغلی و در یک کلام نداشتن شغل نیز از مهمترین عوامل بالا رفتن سن ازدواج در جامعه کنونی است. از سویی سیاست های اندک تشویقی دولت هم مربوط به متاهلین است. در واقع از یک سو اولین و اساسی ترین شرط خانواده ها در موافقت با ازدواج دختران شان داشتن کار و شغل مناسب از سوی خواستگار است و به حق نیز انتظار منطقی و عقلانی نیز هست و از سویی بسته های حمایتی دولت مربوط به افراد متاهل است که این چرخه معیوب باعث افزایش سن ازدواج در جوانان شده است. در چنین شرایطی انتظار تشکیل خانواده از سوی جوانان انتظاری به دور واقعیت است و تشکیل ستاد ازدواج آسان و کمیته ملی ازدواج و سخنرانی و موعظه و ... بیشتر برای پر کردن بیلان کار و خالی نبودن عریضه کاربرد دارند!

پ) شرایط نابسامان اقتصادی

هر چند نداشتن شغل مناسب یکی از دلایل اصلی به تاخیر افتادن ازدواج محسوب می‌شود ولی گاهی اوقات داشتن شغل نیز متضمن پذیرش پیشنهاد ازدواج از سوی خانواده ها نیست. چرا که در شرایط اقتصادی موجود و فشار های اقتصادی، تنها داشتن بسیاری از مشاغل جوابگوی مخارج زندگی افراد نیستند و بیشتر افراد به ویژه کارمندان در کنار شغل اصلی خود به ناچار به شغل های دیگر نیز روی آورده اند.

با مشاهده این شرایط جوانان ترجیح می‌دهند به جای تشکیل زندگی و پذیرش مسئولیت زندگی یک یا چند نفر دیگر، به زندگی مجردی خویش ادامه دهند!

ت)  روابط شکننده بین زوجین و افزایش آمار طلاق در جامعه

یکی دیگر از دلایل امتناع جوانان از مقوله ازدواج، رشد چشمگیر آمار طلاق در جامعه است که بدون شک روند صعودی این آمار ها در کاهش ثبت ازدواج ها بی تاثیر نیست. چرا که این آمار ها بیانگر بی ثباتی خانواده های جدید التاسیس می‌باشند و باعث ایجاد نوعی تشکیک و دو دلی در جوانان به منظور تشکیل زندگی مستقل می‌شوند.

سخن پایانی

هیچ کس در جامعه منکر اثرات مثبت ازدواج بهنگام و منطقی نیست چرا که هر قدر سن ازدواج به دوران جوانی نزدیک تر باشد، شور و شوق جوانی تاثیرات مثبت بیشتری در زندگی زوجین خواهد گذاشت. اما شرایط حاکم بر جامعه و رواج برخی تفکرات سطحی در جامعه و مواردی که در بالا به آن اشارت رفت، باعث شده است تا «ازدواج هراسی» در بین جوانان تسری پیدا کند و در بسیاری موارد ازدواج را مانعی برای رسیدن به آمال و آرزوهای خود بدانند. دردمندانه جوانانی هم که ازدواج می‌کنند نگاهی معناگرا به آن ندارند و ازدواج را یک اتفاق ساده و طلاق را یک اتفاق ساده تر تلقی می‌کنند. در واقع آنها ازدواج را در حد یافتن یک دوست و شریک اجتماعی در یک مهمانی یا کافی شاپ می‌دانند که بعد از صرف یک شام یا یک پیاله قهوه به طرف پیشنهاد ازدواج می‌دهند. بی شک صدای پای طلاق را می‌توان زودتر از چنین ازدواج هایی شنید. ثمره این قبیل ازدواج ها هم چیزی طلاق توافقی و جشن طلاق و طلاق در دوران عقد نخواهد بود. شاید پناه بردن به تعالیم دینی و مذهبی، پر رنگ کردن نقش خانواده در مناسبت های اجتماعی، برنامه ریزی منسجم در نهاد های آموزشی، استفاده بجا و منطقی از رسانه ملی و سینما، تلاش در جهت مرتفع ساختن مشکلات اقتصادی و ریشه کن کردن بیکاری و تورم ... در تغییر ذائقه و نگاه جوانان امروزی به مقوله ازدواج موثر باشد.