به قلم سید عبداله سید کتولی مدیر آموزش و پرورش علی آباد کتول/ ایجاد انگیزه در دانش آموزان؛ گامی مهم در پرورش استعدادها

به گزارش ندای کتول، سید عبداله سید کتولی در یادداشتی نوشت: امروزه در برخی مدارس با دانش آموزانی مواجه می‌شویم که انگیزه ای برای ادامه تحصیل، درس خواندن و یا حتی حضور در مدرسه ندارند. این دانش آموزان که آینده را برای خودشان مبهم و خاکستری ترسیم می‌کنند، نه تنها به مقوله درس و تحصیلی علاقه ای از خود بروز نیم دهند، بلکه نسبت به مسائل اجتماعی، فرهنگی و حتی سلامت خود نیز بی توجه هستند و نشانه هایی از افسردگی و انزوا در آنها عیان است.

در چنین شرایطی ایجاد انگیزه قبل از اتخاذ هر تصمیمی مهم ترین راهکار در کمک به چنین دانش آموزانی است. یعنی معلم باید این توانایی را داشته باشد با ایجاد انگیزه و امید در دانش آموزان در گام اول آنها را از بحران و چالشی که در دام آن گرفتار شده اند، نجات دهد و در قدم های بعدی نسبت به علاقه مند ساختن آنها به درس و مدرسه یا مهارت های دیگر و کشف استعدادهای ذاتی آنها تلاش کند.

در حقیقت انگیزه تاثیر مستقیمی روی تلاش برای رسیدن به اهداف مشخص دارد و اگر فرد انگیزه و انرژی کافی برای ادامه زندگی نداشته باشد، تلاش برای شناسایی استعداد و نشان دادن مسیر تحول و ... بی فایده است. این انگیزه است که اهداف مشخصی را ترسیم می‌کند و افراد را وادار می‌کند برای رسیدن به آن تلاش ‌کنند. بنابراین انگیزه روی انتخاب‌هایی که دانش آموزان می‌کنند تاثیر می‌گذارد. به عنوان مثال این هنر انگیزه است که دانش آموز با وجود خستگی شدید از استراحت یا خواب بعد از ظهر صرف نظر کرده و در کلاس فیزیک، یا زبان و یا فوتسال شرکت می‌کند و یا تا پاسی از شب بیدار می‌ماند خط تمرین می‌کند یا مسائل ریاضی را حل می‌کند.

به لحاظ روانشماسی انگیزه به معنای میل و رغبتی است که انسان را وادار به انجام دادن یا انجام ندادن کاری می‌کند. محققان به طور کلی انگیزه را به دو دستۀ درونی و بیرونی تقسیم می‌کنند.

انگیزۀ درونی، میل و اشتیاق برای انجام کاری است که حتی بدون وجود پاداش بیرونی، برای شخص، بسیار ارزشمند یا لذت‌بحش است. اما انگیزۀ بیرونی تمایل به انجام کاری است که نتیجه یا پاداش خاصی را برای شخص به ارمغان می‌آورد.

انگیزۀ یادگیری در دانش‌آموزان، به معنای تمایل درونی آن‌ها برای مشارکتِ طولانی مدت و با کیفیت، در فرآیند یادگیری، و متعهد ماندن به این فرآیند است.

این تمایل می‌تواند ناشی از انگیزه‌های درونی یا منابع بیرونی باشد.

برای مثال برخی دانش‌آموزان تکالیف خود را صرفا به دلیل حس خوبی که یادگیری یا تکمیل کردن تکالیف برای آن‌ها ایجاد می‌کند، انجام می‌دهند (انگیزۀ درونی). اما برخی دیگر، با هدف دریافت پاداش، تأیید شدن توسط معلم یا اجتناب از جریمه شدن، وظایف خود را انجام می‌دهند (انگیزۀ بیرونی)

هنر معلم ایجاد تناسب بین انگیزه های درونی و بیرونی است. هر گاه معلم بتواند با ظرافت و توانمندی که دارد از دانش آموزان خود شناخت کافی به دست بیاورد و انگیزه های درونی و برونی آنها را توامان برانگیزاند، قطعاً دانش آموزان در انتخاب و طی مسیر با چالش های کمتری مواجه خواهند شد.

شایان ذکر است این تنها شناخت و تلاش معلم برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان کافی نیست و مقولات زیادی در ایجاد انگیزه موثرندو. باورها و عقاید دانش‌آموزان، رفتار والدین و محیطی که دانش‌آموز در آن رشد کرده، باورهای معلمان در مورد آموزش و یادگیری و انتظاراتی که از دانش‌آموزان خود دارند، نحوه و مراحل رشد دانش آموزان و بسیاری شرایط محیطی، روانی، اجتماعی و ... بر میزان یا حتی شکل گیری انگیزه در دانش آموزان موثر هستند. اما نقش معلم با توجه به اعتمادی که بین دانش آموز و معلم وجود دارد، بسیاری حیاتی و تاثیرگذار است.

تحقیقات نشان داده است که هر چقدر راهکارها، نصایح و استراتژی‌های آموزشیِ – کاربردی معلمان، با سبک زندگی تحصیلی و توانمندی های یادگیری دانش‌آموز مطابقت بیشتری داشته باشد انگیزۀ دانش‌آموز برای یادگیری بیشتر می‌شود و مطالب را بهتر یاد می‌گیرد.

بنابراین هر معلمی باید بتواند سبک‌ یادگیری را در دانش‌آموز خود شناسایی کند و راهکارهای مناسبی را در آموزش‌ها و طرح درس خود بگنجاند. آشنایی با سبک‌های مختلف یادگیری به معلمان و اساتید کمک می‌کند تا از روش‌های مناسب‌تری برای آموزش به دانش‌آموز خود استفاده کنند و انگیزه بیشتری در آنها در ایجاد کنند.

ناگفته نماند تمام هدف آموزش و پرورش ایجاد شرایط مناسب برای درس خواندن دانش آموزان نیست و گاهی معلم می‌تواند با به دست آوردن شناخت کافی از دانش آموز موفق به کشف سایر استعدادهای درونی دانش آموز شود. مهارت های خوشنویسی، نقاشی، ورزشی، آوایی، نگارشی و نویسندگی، فن بیان و ... برخی از استعداهایی هستند که پرورش آنها باعث رشد دانش آموزان رد مسیرهیا نوین می‌شود.

در پایان باید اشاره کرد شیوه های متعددی برای ایجاد در دانش آموزان به کار برده می‌شود که تشویق، حق انتخاب، انتخاب تکلیف مناسب، تشویق دانش آموزان به کار گروهی، تحقیق راجع به موضوعات مختلف، شناخت روحیات و ویژگی های دانش آموزان، توضیح در خصوص ضرورت درس های ارائه شده، ایجاد فضای شاد در مدارس، گرد آوری نظرات دانش آموزان، توجه به حالات روحی و روانی دانش آموزان و ... برخی از راهکارهای کاربردی در ایجاد انگیزه در دانش آموزان محسوب می‌شوند.